DE TORPEDO INSCHIETPLAATS
Als je in 1916 met de Hempont het Noordzeekanaal over stak en daarna rechts afsloeg richting Velsen dan wachtte ….
Wat er op die plek precies gebeurde schreef de gepensioneerd kapitein ter zee, G. Gobius in zijn boek ,,Herinneringen uit mijne loopbaan bij de Marine 1874 – 1908”
Ik werd opgeroepen naar Amsterdam om bij de inschietplaats voor vischtorpedo’s aan het zijkanaal gedetacheerd te worden. Met have en goed verhuisde ik daarheen; logis aan boord van een schip was me nu niet toebedeeld zoodat ik een onderkomen aan den wal moest zoeken. Drie jaren volgen nu, gedurende welke ik des zomers over dag meestal te vinden was op het inschiethoofd vlak bij het Noordzeekanaal, het kanaal langs Velsen dat in het tijdvak 1865—1876 gegraven is nadat men eerst een gedeelte van het IJ had drooggelegd. Het Noord-Hollandsch kanaal voldeed toen immers niet meer aan de behoeften van de vaart, door de toenemende grootte en diepgang van de schepen. Het torpedocommunicatievaartuig „Pijl” bracht me dagelijks in een uurtje stoomen van Amsterdam daarheen, voorbij de Houthaven en de Petroleumhaven aan de eene zijde, het projectielenmagazijn, de Zaan en de kolenloodsen bij de Hembrug aan de andere zijde. Deze brug moesten we onder door om, na het schietkatoenmagazijn voorbij te zijn gevaren, tegenover Westzaan het zijkanaal F. in te stoomen, waar vlak aan de monding het inschiethoofd met atelier en bewaarderswoning liggen.
Detail torpedo inschietplaats in zijkanaal F
Menige torpedo schoten wij daar in, menige torpedobaan onder water werd gevolgd. Wat een samenstel in mechaniek, wat eene vernuftige uitvinding, wat een krachtig wapen voor een schip is de vischtorpedo, nu nog meer dan vroeger omdat dit wapen onder de waterlijn kan worden gelanceerd en haar gevaarlijke schietkatoenlading dus niet meer zooals voorheen op het bovendek of op het kuildek aanwezig is. De neus van de torpedo is voorzien van een pistool dat op de zoo juist genoemde lading, in het voorste compartiment besloten, zijn werking kan doen gelden; daar achter bevindt zich het compartiment met gecomprimeerde lucht van hooge spanning, die als voortbewegingsmiddel dient; dan de geheime kamer met de diepteregelaars, de machinekamer met haar drie cylindrische machines, de ballastkamer en de staart waaraan de beide voortstuwers en het horizontale benevens de beide verticale roeren zijn bevestigd. En ten slotte zit er nog in besloten de koersregelaar, een werktuigje, een soort gyroscoop, dat de torpedo eene rechte baan verzekert. Ziedaar in korte trekken de ingewanden van dezen visch, beschouwd van voor tot achteren. Ook hier hebben de tijden zich doen gelden: de doorsnede der torpedo is thans grooter den voorheen, haar lading schietkatoen is aanmerkelijk zwaarder, op belangrijk grooter afstandkan zij worden gelanceerd. Haar eigen snelheid is gestegen, ook die der vaartuigen van waaruit ze wordt geschoten.
Vischtorpedo in werkplaats te Amsterdam
Men spreekt nu reeds van torpedobootjagers die 38 mijlen loopen. Menige proef werd op de inschietplaats genomen. Noemen wij slechts die met het toestel van Bellemo tegen een Bullivant net, een net van stalen ringen dat, aan sparren opgehangen, die met scharnieren tegen het boord bevestigd zijn, het oorlogschip beschermen kan. De vischtorpedo was nu voorzien van een gewijzigd pistool waar bij het treffen tegen het net drie messen naar voren scharnieren en de mazen van het Bullivant net door kunnen snijden, zóodat de torpedo gelegenheid krijgt door het net heen te dringen en den romp van het vijandelijk schip onder de waterlijn te treffen. De uitvinding van dezen nettensnijder heeft de netten als bescherming onder water voor de schepen wel op den achtergrond gedrongen, alhoewel in den strijd tusschen torpedo en netten het laatste woord nog niet is gespróken. Het kon op de inschietplaats warm zijn midden in den zomer, wanneer de zon hoog stond en de hitte trillend opsteeg van de velden aan weerszijden van het zijkanaal van waar een geur van versch hooi ons kwam aangewaaid. Rustig was het er, een uitstekend inschietveld was dit kalme zijkanaal F, alleen in den tijd van het vervoer der suikerbieten moest vaak het schieten worden stop gezet om het versperringsnet open te houden voor de schuiten die haar lading bieten brachten naar de suikerfabriek bij Halfweg aan het andere einde van dit kanaal.
Lancering van een vischtorpedo van uit de torpedo inschietplaats in zijkanaal F
Zoowel Schwarzkopf torpedo’s als Whitehead torpedo’s werden hier gebruikt, zwartkoppen dus en withoofden. Niet alleen deed de boven water staande universaalbuis dienst, ook de karkasbuis die tot op verschillende hoogten onder water kan worden afgevierd. De luchtpompen waren over dag aanhoudend in beweging om lucht van hooge spanning te maken ten einde daarmede de verschillende accumulatoren te vullen en de luchtkamers van de torpedo’s die voor eene lanceering moesten worden gereed gemaakt. Eene enkele maal kwam een vriend of een genoodigde een kijkje op de inschietplaats nemen. Hij zag dan hoe op het commando „vuur” waarbij tegelijkertijd twee tertshorloges in werking werden gesteld, de torpedo met zachten lucht of kruitdruk uit de buis werd gedreven. Ze bleef zichtbaar zoolang ze nog boven water zweefde, waarna de baan onder de wateroppervlakte gade werd geslagen door het volgen van de bellen der verbruikte lucht uit de machine, welke uit den hollen schroefaskoker ontsnapte. Weinige seconden na het afgaan van het schot, slaan de seiners op de schijven, zoodra de torpedo onder hen doorgaat, hunne vlag neer; de tertshorloges bij den waarnemer op het inschiethoofd worden dan stil gezet. Uit het aantal verloopen seconden in verband met de grootte van den afgelegden weg wordt nu de snelheid der torpedo in eene tabel opgezocht. Heeft zij den afstand doorloopen waarop zij is ingesteld, dan doet het témpeer toestel de machine stop zetten, de voortstuwers draaien niet meer, de vooruitgaande beweging onder water houdt op. Door haar drijfvermogen komt de torpedo aan de oppervlakte; eene stoomsloep neemt haar nu op sleeper om ze naar het inschiethoofd terug te brengen. Op nieuw kan de torpedo dan weer met lucht van hooge spanning worden gevuld en gereed worden gemaakt voor een volgend schot. Des winters, wanneer de lage temperatuur van het water niet toelaat om lanceeringen te doen, omdat gedurende den tijd dat de machine te werk staat, in het inwendige der torpedo het water bevriest waardoor het ingewikkelde mecanisme niet meer kan werken, dan lag nog overvloed van werk vóór ons. Wij deden enkele lanceeringen met eene ongeladen en niet met lucht gevulde torpedo in het natte dok op de Marinewerf, thans niet om hare baan of snelheid na te gaan, maar om met behulp van registreerinstrumenten, waarbij eene stemvork dienst deed, de snelheid en den lanceerdruk te meten van verschillende soorten van kruit, kruit dat dienen moest om de patronen te vullen die aangewend werden om de torpedo onder geringen druk de buis uit te drijven. ©Plattegronden stadsarchief A’dam, ©Vischtorpedo Spaarne foto,©lanceren G. Gobius, ©PDKAIH2016
Artillerie Inrichtingen Hembrug 