PLANNEN VOOR VERNIETIGING VAN DE ARTILLERIE INRICHTINGEN
Toen aan het einde van de dertiger jaren van de vorige eeuw de dreiging van een 2e wereldoorlog steeds heviger werd, waren er door de Artillerie Inrichtingen in het diepste geheim plannen gemaakt om te voorkomen dat het bedrijf in Duitse handen zou vallen.
De plannen behelsden als eerste de verbranding van alle geclassificeerde documenten, tekeningen etc. Daarna dienden de elektrische installaties en hun schakelborden te worden vernield. Als dat was gebeurd stonden er nog een groot aantal zaken in de lijst die handmatig vernield dienden te worden. Nadat het voorgaande naar behoren was uitgevoerd zou men volgens de plannen een groot aantal zware machines, kranen, transformatorruimtes, stoomhamers, smeedhamers, persen, ketels, vulmachines, gebouwen en munitiemagazijnen opblazen.
WAAROM
Dit rigoureuze ingrijpen was nodig omdat de Artillerie Inrichtingen een Staatsbedrijf waren, wat volgens het Landsoorlogsrecht inhield, dat het bedrijf na een capitulatie met alles erop en eraan in handen van de Duitsers zou vallen.
MEERDERE PLANNEN
Voor deze vernielingen met behulp van explosieven bestonden verschillende versies van de plannen.
Als de munitiemagazijnen werden opgeblazen, had dit zoveel vervolgschade dat andere gebouwen al zo zwaar beschadigd waren dat verdere actie waarschijnlijk niet meer nodig was.
Werden de munitie gebouwen in eerste instantie gespaard. Dan werden eerst alle andere panden opgeblazen. Te beginnen bij het centraal, aan de Hemkade gelegen gebouw nr. 2. Mocht er gezien het feit dat de beslissing voor de uitvoering van de plannen pas zo laat mogelijk zou worden genomen, geen tijd meer zijn om alles op te blazen, dan zouden alleen de machines en hun voorzieningen met kleine springladingen, die geen gevaar konden vormen voor de munitiemagazijnen worden opgeblazen.
STRIKTE REGELS VOOR DE VERNIETIGING MET EXPLOSIEVEN
Voor vernietiging met explosieven waren er strikte regels in het plan opgenomen. Er mocht alleen met tijdontstekers worden gewerkt en ook waren er instructies met betrekking tot het gebruik van de ladingen en de vertragers. Ladingen van 500, 1500 en 18000 gram werden specifiek omschreven.
Bij het gebruik van deze zware explosieven moest er een gebied met een straal van 3 km worden geëvacueerd. Die evacuatie zou in voorkomend geval, de tijd die nodig was om de plannen voor vernietiging uit te voeren flink korter maken. De tijd tussen de verschillende zware explosies diende een kwartier te zijn. Waardoor het geheel volgens het ene plan na 3 uur en het andere plan na 4 uur moest zijn uitgevoerd.
LIJST VAN DE GEBOUWEN DIE VERNIETIGD DIENDEN TE WORDEN
1 Machinefabriek voor lichte werktuigen (gebouwen 20, 40 en 293)
afdeling Gereedschappen aanmaak
afdeling Centrale meetafdeling
2 Machinefabriek voor zware werktuigen (gebouw 320)
3 Wapen en projectielen fabriek (geb. 1, 84)
afdeling Projectielen
afdeling Wapen (onderdelen)
4 Warm bedrijf (gebouwen 55,72 en 333)
afdeling Modelmakerij
afdeling Machinale vormerij (gieterij)
(gebouw 155)
afdeling Harderij
(gebouw 156)
afdeling Smederij
5 Wapen revisie bedrijf
(gebouwen 151, 290, 366)
afdeling Geschut
(gebouw 309)
afdeling Draagbare wapens
6 Hulzen en kogelfabriek
(gebouw 322)
afdeling Kleine hulzen (7,7 en 9 mm)
(gebouw 284)
afdeling Kleine kogels (7,7 en 9 mm)
(gebouw 269)
afdeling Controle afdeling
(gebouwen 294 en 330)
afdeling Middelbare munitie (12,7; 20; 40 mm)
(gebouwen 29 en 112)
afdeling Grote munitie (>40 mm)
7 Munitiesamenstelling
(gebouw 274)
afdeling Trotyl gieterij
(gebouwen 47,48 en 49)
afdeling Aanmaak slagkwik
(gebouw 45)
afdeling Aanmaak slaghoedjes
(gebouw 511)
afdeling Lichtspoorperserij
gebouw 52)
afdeling Trotyl en tetrylperserij
(gebouw 207)
afdeling Samenstelling grote munitie
(gebouw 24)
afdeling Samenstelling kleine munitie
(gebouw 91)
afdeling Inzetten slaghoedjes
(gebouw 57)
afdeling Samenstellen schokbuizen
(gebouw 272a t/m f)
afdeling Loodazyde
8 Munitie magazijn
(gebouwen 53, 54, 106, 107, 108, 299, 300 en 301)
9 Centrale magazijn )
(gebouw 14)
10 Bedrijfsdienst
(gebouw 40)
afdeling Compressoren bedrijf
(gebouwen 277,325 en 339)
afdeling Transformatoren
11 Laboratorium
(gebouw12)
12 Kade
afdeling Kranen
13 Nieuwbouw c.q. uitbreiding
(gebouw 156)
afdeling Granaten perserij
(gebouwen 308 en 342)
afdeling Projectielendraaierij
14 Leger munitie magazijnen
(gebouwen 701 t/m 705)
15 Werkplaatsen firma Sterel en Wechelaar
(gebouw 313)
NOOIT UITGEVOERD
Op de 14e mei 1940 had de toenmalige directeur Ir. F(ranciscus).Q, den Hollander aan Nederlands hoogste regeringsmacht, de Generaal H(enry). G. Winkelman gevraagd of hij de plannen voor de vernielingen moest uitvoeren. Het antwoord luidde, nee dat mag niet. En zo kwam de bezetter in het ongeschonden bezit van het Staatsbedrijf der Artillerie inrichtingen.
ENQUETTE COMMISIE
Na de oorlog werd er een Enquête Commissie in het leven geroepen die o.a. zich bezig hield met militair beleid en gebeurtenissen gedurende ww2
In december 1955 schreef O.J. Siersema, Kolonel van de Generale Staf, in een brief aan de toenmalige directeur van de Artillerie Inrichtingen, Ir. F.G. Jungeling over de vraag die Den Hollander op 14 mei 1940 gesteld had.
“Naar aanleiding van
de door Ir. F.Q. Den Hollander voor de Enquête- Commissie afgelegde verklaring
(deel 7c/verhoren blz. 632 e.v.) moge ik u het volgende berichten omtrent het
tot stand komen van het besluit tot het intact laten van de Artillerie
Inrichtingen op 14 mei 1940.
Nadat ik de Heer Den Hollander had ingelicht over het besluit van de O.L.Z.1
om tot capitulatie over te gaan en hij de vraag omtrent het eventueel vernietigen
van de fabriek had gesteld, besprak ik deze kwestie met mijn directe chef. Onze
opvatting was, dat een dergelijke gewichtige beslissing moest worden genomen
door de hoogste autoriteit. Ten gevolge van de vele dringende zaken, die
moesten worden geregeld, kon de vraag eerst laat in de avond worden voorgelegd.
Er vond toen een overleg plaats; Ik kan mij niet meer precies herinneren, wie
daarbij aanwezig zijn geweest. De O.L.Z. besliste uiteindelijk dat de fabriek
intact moest blijven, waarop ik de Heer Den Hollander hiervan. telefonisch op
de hoogte stelde.
Het besluit werd genomen op grond van twee overwegingen.
1. gelet op het feit, dat in Nederland zelf nog gevochten werd en de Franse, Engelse en Belgische legers in Noord België stonden, mocht de mogelijkheid, dat het getij alsnog zou kunnen keren, niet worden uitgesloten.
2.de capaciteit van de fabriek was in verhouding tot de totale capaciteit, die ter beschikking van de vijand stond gering.
Wellicht kunt u aanleiding vinden, deze brief bij de betreffende dossiers te voegen.”
Bronnen NIMH, Grebbenberg,Archieven.nl ©PDKAIH2019
1O.L.Z. = Opperbevelhebber van Land en Zeemacht
Artillerie Inrichtingen Hembrug 