Hembrug op tv.
In juni 1983 zond het tv programma van gewest tot gewest de volgende reportage uit over de aankomende sloop van de 2e Hembrug.
Niet lang na deze uitzending verscheen de door de MBTZ (vereniging tot behoud van Monumenten van Bedrijf en Techniek Zaanstreek) gemaakte dvd met daarop de documentaire “Hembrug 1906 – 1983”.
De rammonitor ‘Panter’
Op vrijdag 17 september 1892 voer er in de vroege avondschemering, vanuit de richting Amsterdam, een rammonitor door het Noordzeekanaal. Ter hoogte van de eerste Hembrug keerde het schip en meerde af aan een steiger behorende tot het grote Rijks Steenkolenmagazijn.
Het schip, de Zr.Ms. Rammonitor der 2e klasse ‘Panter’ lag amper afgemeerd toen een gedeelte van de bemanning, allen voorzien van een kruiwagen, zich over de steiger naar de loods begaven en kort daarop de van een flinke lading kolen voorziene kruiwagen weer via de zelfde weg naar het schip terug reden.
Gedurende een kleine twee uren waren beide rijen onafgebroken bezig en toen zij stopten met het kruien, hadden ze zo’n 70 ton kolen aan boord gebracht.
Gedurende dit hele gebeuren werd het steeds donkerder, bij de eerste volle kruiwagens stonden er op beide zijden van de steiger om de twee meter lantaarns met daarin een brandende kaars.
Toen het nog donkerder werd, werd het werkterrein op de walkant, vanuit twee toestellen zo helder verlicht, dat het wel dag leek. Op het schip zelf werd een felle kalklamp ontstoken.
Toen de laatste kruiwagen aan boord was, werden de trossen direct losgegooid en vertrok de ‘Panter’ een sterke straal kalklicht voor zich uitwerpend, weer richting Amsterdam. Of de tegemoet komende schippers daar blij mee waren moet worden betwijfeld.
De gehele actie bleek achteraf een proefneming om te kijken in een hoe korte tijd er bij nacht, 70 ton steenkool kon worden geladen. Het lag in de bedoeling dat er in de nabije toekomst meerdere soortgelijke schepen hun lading steenkolen bij het voornoemde Rijksmagazijn zouden innemen.
Geraadpleegde bronnen Europeana en Wikipedia. ©PDKAIH2019
Gebruikte afkortingen
Kalklamp – een
lamp waarin door middel van een vlam, een cilinder van ongebluste kalk
(caliumoxide) verhit, waardoor een fel wit licht ontstaat.
Rammonitor – Een relatief klein, laag op het water liggend, gepantserd en van zware wapens voorzien oorlogsschip met een aan de boeg bevestigde ram.
Ton – 1000 kg
Zr.Ms. – Zijner Majesteits
In jaren 50 van de vorige eeuw verschenen de eerste werpmolens van Nederlands fabricaat op de markt. Ze werden gemaakt door de firma Tamson. Voor veel vissers was een werpmolen een luxe, die je je niet zomaar kon veroorloven. De molentjes waren aardig aan de prijs, maar aanmerkelijk goedkoper dan de buitenlandse modellen. Hoewel de molens het vis plezier verhoogden, was ook hier het gezegde goedkoop is meestal duurkoop van toepassing. De molentjes zagen er op het oog wel goed uit maar het binnenwerk ging door het gebruik van goedkope materialen snel stuk.
Tamson werpmolen
Tamson werpmolen
Onder de werknemers van de Artillerie Inrichtingen bevonden zich ook enige fanatieke vissers die in het bezit waren van zo’n luxe werpmolen. Deze werden dan ook tijdens de door de personeelsvereniging georganiseerde viswedstrijden, die meestal plaatsvonden van de aan het terrein grenzende Noordzeekanaal en de Voorzaan gebruikt. De hengels die de vissers gebruikten waren wel van deugdelijke kwaliteit, dat kon ook niet anders want zij waren vervaardigd van oude tankantennes.
Eén van de zaken die zo’n gezellig visdagje konden verpesten was dat het duur aangeschafte molentje stuk ging. Maar niet getreurd want een dag later werd het molentje in de baas zijn tijd en met de voorhanden zijnde betere materialen gerepareerd. Maar toen ook deze gerepareerde molentjes kuren begonnen te vertonen besloot men de molentje dan maar helemaal zelf na te maken. Dat was met behulp van de aanwezige kennis, materialen, gereedschappen en machines geen enkel probleem. Deze nagemaakte molentjes hadden natuurlijk geen merkplaatjes van Tamson, maar ook niet van de AI. Dat laatste natuurlijk om geen slapende honden wakker te maken. Dat was niet zo heel erg moeilijk want ook degenen die toezicht hielden in de diverse werkplaatsen wilden of hadden natuurlijk ook zo’n spotgoedkoop deugdelijk molentje. ©PDKAIH2019
HOLLAND OP Z’N SMALST (HET NOORDZEEKANAAL)
Omdat het IJ langzaam dicht slibte, werd het steeds moeilijker voor de grote handelsschepen om Amsterdam te bereiken. Er werd besloten om dit probleem op te lossen door een kanaal te graven van Den Helder naar Amsterdam ( Noord-Hollands Kanaal). Al snel bleek dat dit niet de juiste oplossing was, de reis duurde langer en het probleem bij het IJ bleef bestaan.
Om de stad beter bereikbaar te maken zou een rechtstreekse korte verbinding van de zee naar de hoofdstad de oplossing zijn. Na veel vergaderingen over de voors en tegens van het doorgraven van de duinen, werd er uiteindelijk besloten deze verbinding te maken. Op 8 maart 1865 stak de Amsterdamse Kanaal Maatschappij in het smalste deel van Holland nabij Breesaap de eerste schep in de grond. Deze nieuwe waterweg kreeg de naam Noordzeekanaal.
Bij Oneindig Noord-Holland besloot met een korte geanimeerde constructie van deze enorme klus te laten maken. In hun opdracht maakte Mookx de door Koert-Jan de Bruijn ingesproken video. ©video Oneindig Noord -Holland
DE EERSTE HEMBRUG
Tijdens het graven van het Noordzeekanaal moesten er ook een aantal verbindingen komen om van de ene zijde van het kanaal naar de andere zijde te kunnen komen. Daar werd indertijd tussen alle partijen veelvuldig over vergaderd.
Na veel gesteggel over en weer werd er in 1867 een akkoord bereikt over de bouw van een brug nabij de Hem met daarop een spoorlijn naar en van de hoofdstad Amsterdam. De brug en spoorlijn zouden in eerste instantie dienen voor het vervoer van zand en rails voor de verlenging van het spoor naar Amsterdam CS. Als deze lijn klaar was kon hij ook voor goederen en personenvervoer in gebruik worden genomen.
Ook werd er afgesproken dat hij het grootste deel van de tijd open moest staan omdat er nu eenmaal meer scheepvaartverkeer was dan treinverkeer en de scheepvaart vooral bij hevige wind veel last had van het obstakel. In 1870 begon men met de bouw van de brug en in 1875 was hij gereed. Een jaar later was ook de spoorlijn gereed en konden de eerste passagiers het kanaal met de trein passeren.
1875 Beproeven van de net gereedgekomen 1e Hembrug.
De brug bestond uit twee vaste delen en een draaibaar middendeel, dat door de brugwachters door middel van het draaien aan twee zogenaamde kaapstanders (windassen) kon worden geopend. De doorvaart opening bedroeg dan 19 meter.
Voor de brugwachters waren zowel aan de Zaanse als aan de Amsterdamse kant enige dienstwoningen gebouwd zodat ze net als de pontwachters vlak bij hun werk woonden en snel ter plaatste konden zijn. Eén van de brugwachters genaamd Aris Klomp heeft aan beide zijden van het kanaal gewoond en heeft ons enige mooie foto’s nagelaten.
1902. Het openen van de brug d.m.v. de kaapstanders, 2e van rechts Cor Klomp.
In 1904 werd een aanvang gemaakt met de bouw van een nieuwe hogere en van bredere doorgangen voorziene Hembrug tegelijkertijd werd in de dienstwoning aan de Amsterdamse zijde van het kanaal Cor Klomp geboren.
1905 Bouw nieuwe 2e Hembrug.
Trotse brugwachter Klomp nam Cor en zijn broer geregeld mee met het roeibootje van en naar de oude brug en later ook naar het seinhuis van de nieuwe brug.
1907 Aris Klomp met Cor (links) en zijn broer nabij de 1e Hembrug.
1926 Aris, Cor en een onbekende persoon voor het seinhuis op de nieuwe Hembrug.
1907 Ansicht met beide bruggen. Op de nieuwe brug 4 locomotieven voor de laatste beproeving voor de officiële ingebruikname.
Toen de oude brug gesloopt werd zette opa Klomp zijn werk als brugwachter voort op de 2e Hembrug. Dat was een stuk gemakkelijker want in plaats van de zware kaapstanders werkte nu alles met eenvoudige handels en knoppen die je zonder krachtsinspanningen kon bedienen. En al was het niet op de oude brug die inmiddels gesloopt is, de nieuwe brug mocht er ook wezen en was ooit de grootste draaibrug van Europa.
1907 sloop van de oude en op de achtergrond de nieuwe Hembrug.
In 1927 vierde Aris Klomp zijn 25 jarige dienstjubileum als brugwachter en kreeg daarbij als cadeau van zijn werkgever een massief zilveren schaalmodel van de 2e Hembrug. Het is nog steeds in de familie en zijn kleinzoon Cor die het weer van zijn vader Cor kreeg is er met recht apetrots op.
2018 Kleinzoon en naamgenoot opa Cor Klomp met het bijzondere cadeau.
Een aantal malen was het noodzakelijk om het Noordzeekanaal uit te diepen of te verbreden. In 1937 was het gebied nabij de Fordfabrieken aan de beurt en daar werd het kanaal over een lengte van 300 meter met 25 meter verbreed. De noordelijke en de middenpijler van de Hembrug stonden in het water. De zuidelijke pijler al ruim 30 jaar op het land en hoewel men tijdens de bouw wel rekening gehouden had met het feit dat het kanaal ooit breder zou worden, was deze pijler mede omdat hij toch niet aangevaren kon worden en waarschijnlijk ook om de kosten te drukken veel lichter uitgevoerd als de andere pijlers. (In het model van opa Klomp staat de pijler ook nog on versterkt op de vaste wal.)Dit probleem diende dus te worden opgelost en nog voor dat de pijler in het water kwam te staan is hij aan twee zijden versterkt.
1937 De versterkingen die aan beide zijden van de zuidelijke pijler werd aangebracht.
De brug werd in 1983 na de aanleg van de Hemspoortunnel overbodig en werd gesloopt en als oud ijzer afgevoerd. Een deel van de draaikrans ligt samen met de jaarstenen op het Hembrugterrein.
De eerste Hembrug werd in 1907 gedeeltelijk verkocht en heeft nog jaren in Dordrecht over het Wantij gelegen.
1908 Plaatsen van de oude Hembrug over het Wantij in Dordrecht.
1910 De oude Hembrug na de plaatsing over het Wantij te Dordrecht.
1910. Officiële opening van de oude Hembrug door Prins Hendrik. V.l.n.r.: Prins Hendrik met A. Bos, burgemeester Wichers, CDK?, wethouder P.J. de Kanther, directeur Gemeentewerken Van Ruisen , wethouder Hordijk, secretaris Van Houten, verslaggever A. van Son.
Omdat de brug door de gemeente Dordrecht van een nieuwe naam was voorzien werd deze op 12 februari 1910 door Prins Hendrik als de Prins Hendrikbrug geopend.
1912 De Prins Hendrikbrug voorzien van smalspoor.
In 1912 werd de brug aangesloten op het smalspoor en was de Lips goederentrein regelmatig op de brug te zien. ©PDKAIH2018, ©foto’s Cor Klomp Jr en Gemeente archief Dordrecht.
Meer info over de beide bruggen en de verbreding van het kanaal vind u in De beide Hembruggen in een notendop en in het verbreden van het noordzeekanaal
De havenbuurt te Zaandam is een buurt die grotendeels is gebouwd voor de werknemers van de Artillerie Inrichtingen Hembrug. Het is altijd overigens net als andere gemeenschapjes uit de Zaanstreek een min of meer gesloten gebied geweest met zijn eigen regels en gebruiken. Een aantal bewoners heeft zijn / haar belevenissen uit de tijd dat zij er kwamen wonen, woonden en werkten aan het papier toevertrouwd. Deze prachtige boekjes, die een mooi tijdsbeeld vormen uit een voorbije tijd hadden een beperkte oplage en werden voornamelijk door mede Havenezen gekocht of bij diverse gelegenheden geschonken. Sommige van deze boekjes waren alleen voor familieleden bestemd. De rest van Zaandam had er weinig interesse in of zelfs helemaal geen weet van. Eén van de schrijvers van zo’n boekje was een zoon van een werknemer van de Artillerie Inrichtingen. Het boekje dat hij schreef heet “Buitenbeentje in het Havenkwartier” en het onderstaande verhaal komt uit het hoofdstuk De Artillerie Inrichtingen Hembrug.
De Artillerie Inrichtingen Hembrug.
De rest van het oorspronkelijk buitendijks gebied waar onze woonwijk op lag werd in beslag genomen door de toenmalige wapenfabriek A. I. Hembrug die een grote invloed op de woonwijk had.
Oude foto van de Artillerie Inrichtingen genomen vanaf de “nieuwe”Hembrug
Er werd in de loop van ruim honderd jaar een groot industriecomplex gebouwd. Er is nog veel van over zowel van oude als meer recente bouw.
Artillerie Inrichtingen rond 2008
Deze fabriek nam een belangrijk deel van het gebied waarin ook de havenbuurt lag in beslag en er werkten veel mensen ook uit onze buurt. Zo ook mijn vader dus ik moet wel even wat over deze, van oorsprong, wapenfabriek vertellen.
Rond 1895 werd het eerste deel van het uiteindelijk grote complex daar neergezet als vervanging van een deel van de wapenfabriek in Delft die wel heel ongunstig lag in de bebouwde kom daar. De vestiging in Zaandam vond plaats op een stuk braak liggend terrein, zogenaamd buitendijks land in de IJ-polder, langs het Noordzeekanaal ver uit de bewoonde wereld en gunstig gelegen aan waterweg en spoorweg.
*Meer informatie over het hoe en waarom van de verplaatsing vindt u hier.
De beide Hembruggen in 1907
In 1907 werd de eerste, te lage, Hembrug over het Noordzeekanaal die precies naast het fabrieksterrein lag vervangen door de enkele honderden meters verder Westelijk gelegen nieuwe Hembrug en in 1910 (1907) afgebroken. Die nieuwe Hembrug, altijd de grootste draaibrug van Europa genoemd, werd in 1983 ook al weer afgebroken en vervangen door de Hemspoortunnel.
*Meer informatie over deze beide bruggen vindt u hier.
Maar een deel van de eerste oude spoorlijn bleef liggen als aanvoer- en afvoer lijn voor de fabriek en werd gedurende een aantal jaren het speelterrein voor de haven jeugd. In de topjaren werkten er wel 8500 personen in die fabriek maar later fluctueerde dit erg en varieerde van 2000 tot 3500 maar bij de sluiting nog slechts ca. 200.
Mijn vader ging er in 1939 werken in een periode waarin het personeelsbestand wegens de oorlogsdreiging weer wat opliep. Toen in 1940 de Duitsers binnenvielen was men van plan de fabriek op te blazen maar dat ging toch niet door, misschien was er teveel risico voor de inmiddels aanliggende woonbuurt. De directeur was toen Ir. F. Q. den Hollander, die bleef omdat het personeel dit eiste ondanks zijn oorspronkelijke weigering de productie te hervatten en zijn latere sabotage aan de producten die hij toen gedwongen moest leveren.
*Meer informatie over F.Q. den Hollander vindt u hier.
Het leeg geroofde bedrijf
In 1944 werd de fabriek gesloten en grotendeels werden de machines weg geroofd door de Duitsers maar in 1945 kon de productie dankzij het Marshall Plan toch weer worden opgestart. Deels werden de machines uit Duitsland teruggehaald.
Hoe mijn vader en moeder financieel die tijd zijn doorgekomen heb ik recent nog maar eens bij mijn moeder (91 jaar) nagevraagd. Ze wist zich nog te herinneren dat ze 19 gulden per week ‘’wachtgeld’’ kregen, dat was met 5 gulden huur en 5 gulden vaste lasten geen vetpot. Maar toch hebben ze het gered want er was ook niet veel te koop.
Na 1945 werkte pa er soms aan landbouwwerktuigen en wat later weer aan munitie. Er werd in 1955 op de plaats van de oude kolenloods van de Marine een patronen fabriek gebouwd langs het Noordzeekanaal, het nu nog bestaande karakteristieke lange witte gebouw. Mijn vader vertelde me dat er een schietbaan onder lag. *(vier stuks waarvan de kortste 25 en de langste 200 mtr (dezelfde lengte als het gebouw)).
Landbouwwagen fabricage / landbouwmachines en kanonnen
In de eerste jaren na de oorlog had hij wat rookbussen mee naar huis genomen en die stak hij op veler verzoek op zondagmorgen wel eens af in onze straat. Dan was de hele buurt enige tijd onder een dikke gekleurde rookdeken bedekt en kon je geen hand voor ogen zien. Af en toe kon hij een handkar vol aanmaakhout krijgen en dan was ik ook weer blij want de mooiste kleine blokjes waren voor mij en ik had op het laatst een kist vol waar je geweldige huizen etc. mee kon bouwen. Ook waren er veel kistdeksels bij en daar bouwden we hutten van op straat afgedekt met jute zakken en oude vloerkleden.
Diverse soorten speelgoed zoals fietsjes etc. werd voor het Sinterklaasfeest, voor de kinderen van het personeel op de fabriek gemaakt. Eens kreeg ik een metalen tram die nog in elkaar gezet en geverfd moest worden. Een probleem bij deze tram was dat de onderdelen niet zo best pasten dus de tram is nooit afgekomen.
Een door de werknemers van de AI vervaardigde driewieler.
Pa moest af en toe gevaarlijk werk doen en vertelde wel eens over “ bijna ongelukken” tijdens het werk in ‘’Het Bos’’. Zo werd de explosieven afdeling genoemd die gescheiden van de rest in het bos lag om bij eventuele calamiteiten de eerste klap op te vangen. Hij kwam af en toe thuis met slaghoedjes in de omslag van zijn werkbroek die daar tijdens zijn werk waren ingevallen. Dan deed hij die slaghoedjes in een oude krant en stak die achter buiten aan, wij keken dan vanachter de ramen naar de vuurflits en hoorden de knal.
Waarschuwing!
Hij vertelde ons altijd hoe voorzichtig je met slagkwik moest werken omdat het heel snel ontplofte. Bij het verplaatsen van de kwikpotjes altijd één hand er omheen en de andere er onder. Hij moest ook enige tijd in de trotylgieterij werken en dat was slecht werk. Granaten moesten vol of leeg worden gemaakt. Je haren werden er rood van en de mensen kregen melk te drinken als tegengif. Toch al een begin van ARBO ?
De beroemde onverwoestbare Hemklem.
Toen ik zelf getrouwd was kreeg ik nog een bankschroef van hem de zogenaamde en beroemde Hem-Klem, waarvan afgekeurde exemplaren voor het personeel te koop waren. Er was altijd veel belangstelling voor en ik gebruik hem ook nog altijd.
In 1973 werd het bedrijf deels opgesplitst in o.a. Eurometaal en verkocht en in 1975 ging pa met pensioen. Hij kreeg bij zijn afscheid een zilveren sigarettendoos, (plus geldbedrag) ondanks dat hij niet rookte. *(Na enkele poetsbeurten bleek de sigarettendoos niet van zilver maar slechts verzilverd te zijn). Ik herinner me nog dat er de laatste dag een paar collega ’s thuis op bezoek kwamen. In 2003 werd echt alle productie er gestopt en vloeiden de laatste 200 werknemers af.
Ik ben later nog een paar keer op het fabrieksterrein geweest, voor een rondleiding met lezingen in de recreatiezaal, om het museum te bezichtigen en voor exposities van schilderijen en ook nog eens voor manifestaties van diverse verenigingen. Het is een geweldig leuk maar erg vervallen terrein met zelfs nog een echt bos erop waar vroeger veel reigers nestelden.
De oude portiersloge bij de hoofd ingang.
De oude ingang van het terrein, wat zou er ooit nog van gemaakt worden?
Verhaal ©J.de Jong, Overige, links en foto’s ©PDKAIH2018, Foto driewieler © E.Geijtenbeek
In 1980 maakte M.Scheffer deze film over de nog in volledig bedrijf zijnde spoorbrug en de gelijknamige halte in de spoorlijn aan de Zaanse zijde van het Noordzeekanaal. Drie jaar later, na de ingebruikstelling van de Hemspoortunnel, vielen beide ten prooi aan de slopershamer. Het enige wat er nog zichtbaar is op die plaats aan het Noordzeekanaal is de Hempont.
DE HEMBRUG IN 1925
Beelden uit 1925 gemaakt vanaf en nabij een draaiende brug. Behalve de machinisten in de bedieningsruimte zien we op de achtergrond o.a. huizen van het buurtschap Hembrug, het Noordzeekanaal met oude zeilschepen, de Norit fabriek, balkenhaven, Hemkade en de halte Hembrug.
GRONDRUIL TEN BEHOEVE VAN DE STOOMPONT
Wie vroeger van de Zaanse naar de Amsterdamse kant van het Noordzeekanaal of anders om wilde was aangewezen op één van de vele schepen van de schroef stoombootdienst, de salonschepen van onder andere de Alkmaar Packet of de treinen van de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij (HIJSM).
In 1888 kwam daar nog een derde mogelijk bij, die met name voor de voetgangers en fietsers en handkarren die in de IJpolders moesten zijn, voor een beterere verbinding zorg droeg. Op het einde van de Havenstraat, begin Hemkade werd een heuse trekpont verbinding ingesteld. In het begin was het veer enkel bestemd voor hoger geplaatste militairen en enkele andere specifiek beschreven personen. Dit om het scheepvaart verkeer niet teveel te hinderen, dat had al last genoeg van de spoorbrug. Maar na hevige protesten van verschillende zijde werden die regels al snel afgeschaft, Wat natuurlijk ook weer tot de nodige protesten van de bootdiensten leidde, die bang waren voor grote verliezen, Dit viel achteraf heel erg mee want de pont bracht de mensen dan wel naar de overkant maar dat was nog lang niet in het centrum van de hoofdstad.
De pont zat verbonden aan een over het kanaal gespannen staalkabel die tijdens de vaart werd strak getrokken.Daarna kon met de pont door middel van houten klossen op de kabel te plaatsen de pont voorttrekken. Eenmaal ter plaatse aan één van beide oevers, liet men de kabel door middel van een lier weer op de bodem van het kanaal zakken zodat deze geen belemmering voor de scheepvaart vormde. De pontbaas werd tijdens deze handelingen vaak geholpen door de plaatselijke jeugd of één of meerdere passagiers. Toen het te druk werd is er een tweede trekpont in gebruik genomen.
Toen de Provinciale weg in 1932 gereed was, werd het pontveer verbinding, die ongeveer 40 jaar op die op die plaats dienst had gedaan tussen den Amsterdamschen en Zaandamschen oever van het Noordzeekanaal en nu niet meer opgewassen was tegen de hooge eisen van het drukke verkeer opgeheven. De kranten uit die tijd berichten dat er op 15 september nabij de Hembrug en aansluitend op de nieuwe weg een heuse stoomveerpont zou komen.
Hij kwam echter pas, bijna twee weken later, op maandagmiddag de 26e aan. Vanaf dinsdag 27 september 1932 vond er in het bijzijn van o.a. de heer ir. Voorst Vader, hoofdingenieur van den Rijkswaterstaat, de heer ir. Breuking, toegevoegd ingenieur bij de verbreeding van het Noordzeekanaal, de heer Kroon uit Velsen, chef van de Noordzeekanaalveren en de heer Zimmerman, chef van de kanaalverlichting een aantal proefvaarten plaats met het aan 25 automobielen plaats biedende stoompontveer. Nadat iedereen tevreden was met de resultaten, werd de stoompont op zaterdag 01 oktober in bedrijf gesteld.
Ter gelegenheid van dit feestelijke gebeuren had de Zaanse VVV een prachtige optocht met door bloemen versierde auto’s vanaf de Burcht in Zaandam naar de pont bij de Hembrug georganiseerd.
Als gevolg van deze verplaatsing en de aanleg van de nieuwe weg, vond er een grondruil plaats tussen Rijkswaterstaat en de Artillerie Inrichtingen. Het stuk grond in de bocht aan het einde van de Havenstraat / Hemkade waar zich ook de pontwachterswoningen bevonden werd geruild tegen het stuk grond langs het kanaal. De pontwachters kregen van RWS een andere woning aangeboden.
Zo kreeg de AI een stuk grond aan de buitenzijde van het terrein ter beschikking waarop zij later een commandobunker voor de ondergrondse schuilplaatsen bouwde. Op de grond waar eerder de woningen stonden en ooit ook nog een groentetuin was geweest, kwam uiteindelijk een vulhuis voor de kleinkaliber munitie. Het stuk waar de bunker kwam is een poosje voor heel andere doeleinden gebruikt, maar daarover in een ander verhaal meer.
Door de ruil werd het ook mogelijk om de weg langs het Noordzeekanaal open te stellen. Dat stuk kreeg de naam Hemkade. Een straatnaambordje ook in 2017 nog aanwezig geeft de oude grens met de Havenstraat aan. Daarvoor was de weg langs het kanaal fabrieksterrein en afgesloten voor onbevoegden. In WW2 is hij dat ook weer een poosje geweest. Het was een goede ruil voor het bedrijf, want omdat de weg onderdeel werd en ook nu nog is van de waterstaatkundige werken van Rijkswaterstaat, werd in het contract opgenomen, dat de weg in eeuwig durend onderhoud bij RWS kwam. Na 2003 toen het bedrijf dat inmiddels Eurometaal was gaan heten de poorten sloot, tikte de gemeente de”nieuwe” eigenaar (Domeinen) op de vingers om de weg te onderhouden. De ENHABO had nadat zij toestemming had gekregen van Domeinen om met een klein busje over de autovrije weg te rijden, een klacht over het slechte onderhoud ingediend bij RWS. Deze had ze door verwezen naar de gemeente als zijnde openbaar grondgebied van Zaanstad. Nadat Domeinen waar ik als beheerder / toezichthouder werkzaam was dit aan mij vertelde. Wees ik ze op het oude contract waar ik ooit tijdens mijn speurtochten op het www iets over gelezen had. Na enige nieuw speurwerk kwam het originele contract weer op tafel en bleek nog steeds rechtsgeldig. De weg is na onderling overleg tussen de drie partijen hersteld. En het onderhoud van de weg werd overgedragen aan de gemeente. Die er onmiddellijk allerhande ge en verbodsborden plaatste en er een fietspad van maakte. Uitzondering werd er gemaakt voor het personeel van de onderhoudsdienst en de beveiliging van de Artillerie Inrichtingen (onderhoud gebouwen, hekwerken en surveillanceronden) en de kleine busjes van de ENHABO. De elektra voor de straatverlichting kwam vanaf het door Domeinen beheerde terrein en de eigenaar van het dijklichaam zelf bleef RWS.
Van de trekponten het latere stoomveer en nog later de Donau en huidige ponten werd ook druk gebruikt werd door de Artillerie Inrichtingen (en in latere jaren Eurometaal en het Militair Complex Hembrug) dit voor transporten van en naar de aan de overzijde van het kanaal gelegen trotylfabriek van het bedrijf, de torpedo inschietplaats, het munitiemagazijn, het schietkatoenmagazijn en diverse andere plaatsen. Het bedrijf heeft tot aan de sluiting in 2003 voor zijn munitietransporten altijd voorrang gehad op de pontveren. Er werd de laatste jaren wel van te voren een afspraak gemaakt voor zo’n overtocht. De munitie begeleider mocht evenals andere passagiers niet mee tijdens zo’n solovaart en moest omrijden om het transport aan de andere zijde op te vangen. ©PDKAIH2017
Afkortingen: HIJSM – Hollandse IJzeren Spoorweg Maatschappij / RWS – Rijkswaterstaat . ENHABO – Eerste Noord Hollandse Auto Bus Onderneming
BOOTJES KIJKEN BIJ DE HEMBRUG.
Een filmpje met enige historische schepen die de Hembrug passeren
Artillerie Inrichtingen Hembrug 