BEKNOPTE GESCHIEDENIS VAN DE AR 10.
Het Amerikaanse leger merkte tijdens de 2e wereldoorlog dat hun infanteriegeweer duidelijk minder presteerde dan de wapens van hun tegenstanders. Het duurde echter tot na de 2e wereldoorlog voordat men besloot dat hun wapen aan modernisering en dus vervanging toe was. Een na de oorlog opgerichte commissie besloot uiteindelijk dat de Belgische FN fabrieken en het Amerikaanse Springfield als beste partijen uit de bus kwamen. Het door de FN ontworpen wapen kreeg de codenaam T48 en het Springfield wapen T44 (dit was een gemoderniseerde Springfield-Garand M1). Beide wapens konden echter niet aan de eisen van de commissie voldoen, maar omdat er niets anders voor handen was gingen de beproevingen van beide wapens gewoon door.
Tegelijkertijd (1948) was een medewerker (Georg Sullivan) van de Fairchild fabrieken in de schuur van zijn huis bezig met het verwezenlijken van zijn idee om een lichtgewicht (grotendeels van aluminium vervaardigd) vuurwapen te maken. Toen hij de toenmalige president directeur van Fairchild ( Richard S. Boutelle) in kennis bracht van zijn plan, zag deze dadelijk de waarde van deze goed uitgewerkte ideeën. Hij zag wel mogelijkheden om het e.e.a. te verwezenlijken en stelde voor om een researchmaatschappij voor het ontwikkelen van lichte wapens op te richten. Vuurwapenexpert Gene Stoner en voor de productie, administratie en financiën Charles Dorchester zouden Sullivan bijstaan in het verder ontwikkelen en uitvoeren van zijn ideeën. Omdat het een dochtermaatschappij van Farchild was, kreeg het de naam ‘Armakte’ en ging men in 1952 voortvarend aan de slag.
Sullivan ontwikkelde de AR 1, een geweer met een dunne stalen loop die in een aluminium loop paste. Verder had het superlichte wapen een met schuim gevulde kolf. Stone ontwikkelde de AR 3 een halfautomatisch geweer, het bleef bij een prototype. Na het verder ontwikkelen werd een type genaamd AR 5 ontwikkeld. Dit wapen werd door de Amerikaanse luchtmacht goed bevonden en ging verder als de MA-1. De voor het wapen gebruikte munitie was de (30.06 Garand) 7.62 x 63 m/m patroon. In 1955 werd het wapen aangepast voor de ingekorte versie van deze munitie door de (38 Winchester) 7.62 x 51 m/m. Dit voldeed aan de in 1954 door de NAVO ingevoerde standaard maat.
Na diverse wijzigingen / verbeteringen was men in oktober 1956 zover om de twee variaties van de vederlichte, makkelijk te gebruiken en te onderhouden wapens aan de Board of the Infanterie te demonstreren. Het waren het type AR 10a met de korrel op de vlamdemper en de AR 10b met de korrel die op de loop achter de vlamdemper was gemonteerd. De board was zo onder de indruk, dat zij besloten de wapens aan de strijd tussen de T44 en de T48 toe te voegen. Om dit nieuws over de toelating van het wapen internationale bekendheid te geven organiseerde de President Directeur van Fairchild, R. Boutelle, eind november, in zijn eigen huis, in Hagertown, een persconferentie. Op 1 december begon het uitgebreide testprogramma, waarbij de diverse prototypes uitvoerig aan allerlei zeer zware proeven werden onderworpen. Van de zeer vele resultaten van de persconferentie, waarvan in diverse kranten en tijdschriften, over de hele wereld, verslag werd gedaan, was een artikel in “de Time” van 3 december 1956, het zou de geschiedenis van de AR 10 veranderen. Het artikel was vergezeld van foto, met daarop de trotse President-Directeur, staande in zijn tuin en met een prototype van de AR10 in zijn handen. Het was deze foto die de aandacht trok van de toenmalige directeur van het Staatsbedrijf der Artillerie Inrichtingen, de heer Jungeling. Toen hij achterover leunend in zijn stoel, in het kantoor aan de Zaandamse Hemkade het hele artikel las, moest hij gelijk denken aan het door het Nederlandse leger gebruikte M1 Garand geweer dat hoognodig aan vervanging toe was. Ook zag hij hier een kans om van de inmiddels tot gereedschappenfabriek en onderhoudswerkplaats geworden fabriek met zijn enorme kennis en ervaring over wapenproductie, weer een echte Nederlandse wapenfabriek te maken.
Het toeval wilde dat één van de directieleden van de Fokker fabrieken, tot 1940 als hoofdingenieur, één van de vaste medewerkers van Jungeling was geweest. Fokker had de Fairchild fabrieken in Amerika een licentie gegeven voor het vervaardigen van de Fokker F27 in dat werelddeel. Daardoor waren er regelmatig contacten tussen Fokker en Fairchild. De heer Jungeling nam contact op met zijn oud medewerker en vroeg hem of hij tijdens het eerste bezoek van Fairchild aan Schiphol/Fokker een gesprek kon regelen. En na niet al te lange tijd bezocht een delegatie van Fairchild de Artillerie Inrichtingen. Zij zochten productie mogelijkheden in Europa, om aan de enorme vraag naar het nieuwe wapen, welke na de persconferentie was ontstaan te voldoen. Verder werden ze ook door het Congres onder grote druk gezet om zo snel mogelijk te beslissen en zaken te doen met betrekking tot verkoop en invoering van de diverse modellen van het wapen. Het kon dan nog verwerkt worden in het fiscale jaar 1959.
Tijdens proefnemingen bleek dat er tijdens een duurtest op een testbaan in Aberdeen, na zeer langdurige blootstellingen aan zand / water / hitte / kou en het verschieten van 50.000 patronen een roestvrij stalen loop had losgelaten van zijn aluminium mantel. Verder maakte de Board of de infanterie al op 1 mei 1957 bekend te hebben gekozen voor de T44. Dit wapen werd als M14 ingevoerd, een type met een zwaardere loop als MIS. Het US Marine Corps wilde wachten tot het einde van het testprogramma. Amerikaanse deskundigen zei dat het wapen nog niet productierijp, bruikbaar was, maar dat het zeer vele goede zaken in zich had. De verder ontwikkeling zou volgens hen nog wel vijf jaar duren. De verschillende NATO land bleven geïnteresseerd in het wapen. Na vele gesprekken tekenden Fairchild en de Artillerie Inrichtingen, begin juni 1957, een voorlopige overeenkomst.
Op 4 juli werd in een appartement te Parijs ( Waar vroeger de in Nederland geboren, Franse actrice Sara Bernard gewoond heeft) met gouden pen, waarin de logo’s van Fairchild en de Artillerie Inrichtingen zijn gegraveerd, het officiële 5 jarige contract getekend door Richard Botelle en Georg Sullevan van Fairchild en Jungeling en J.A. v/d Dijke van de Artillerie Inrichtingen. Het Staatsbedrijf der Artillerie Inrichtingen mochten nu als enige de AR 10 fabriceren. (waarvan 2000 stuks binnen een jaar na ondertekening). Voor de verkoop van de wapens werden de firma’s Interarmco-Alexandrie en Sidem-Brussel verantwoordelijk. In een later stadium werd de firma Cooper Mac Donald-Baltimore hieraan toegevoegd. De gouden pen werd door Sullevan mee terug genomen naar Amerika.
De Artillerie Inrichtingen beschikte over een afdeling gereedschapsmachines en daar werd met grote snelheid gewerkt aan de productielijn voor de AR 10, die in zeer korte tijd gereed was. Een klein maar niet onontkoombaar gebeuren was dat alle tekeningen uit Amerika kwamen en de maatvoering dus in inches was. Armakte stuurde Arthur Miller naar Nederland om de Artillerie inrichtingen te helpen en op de tekenkamer werden nieuwe tekeningen gemaakt in het hier gangbare metrieke stelsel. Dit moest met zeer grote nauwkeurigheid gebeuren, want alle onderdelen van de AR 10 moesten uitwisselbaar zijn en blijven. Op deze manier hadden ook de diverse onderdelen geen wapen gerelateerd nummer, ze pasten immers overal en altijd.
Tegen het einde van 1957 was de onderdelenproductie gereed en had men al zoveel geproduceerd dat het samenstellen van de wapens in januari 1958 kon beginnen. De door de in Amerika opgedane ervaringen werden al vanaf deze eerste productie toegepast. Een aantal wijzigingen / verbeteringen werden door de Artillerie Inrichtingen doorgevoerd. De busvormige terugstoot en vlamdemper werd verwijderd omdat het door de gewone soldaat bijna niet te doen, zo niet onmogelijke was om hem met name in het veld schoon te maken. Gevolg van deze wijziging was dat het wapen een iets grotere, maar niet onoverkomelijke terugstoot had. Verder werd de gasbuis die het gas naar de grendel afvoerde en aan de zijkant van het wapen zat, werd vervangen door een gasbuis aan de bovenzijde van het wapen en de invoer van de afsluiter werd gewijzigd en verder naar achteren verplaatst. De holle kolf met daarin ruimte voor een buisje olie en schoonmaakgereedschap werd vervangen door een sterker massiever exemplaar. Na buiten de voornoemde wijzigingen, nog wat kleinere wijzigingen aan de diverse modellen te hebben aangebracht en vele testen verder werden er door de Artillerie Inrichtingen voornamelijk voor militairen gefabriceerd. Een klein aantal semi automatische wapens was bestemd voor civiel gebruik. In totaal bedroeg de productie zo’n 9500 wapens in diverse uitvoeringen . Het aantal door de Amerikanen vervaardigde exemplaren bedroeg c.a. 600 stuks.
In 1960 was al bekend dat Fairchild Armalite ontevreden was over de vertragingen tijdens het starten van de gereedschappen en productie van de AR 10 bij de Artillerie Inrichtingen en dat zij om die redenen al besloten hadden de licentie niet te vernieuwen /verlengen. Door dit feit en de tegenvallende verkopen en de exportbeperkingen die door Nederland werden gehanteerd, besloot de Artillerie Inrichtingen de productie van alle kleine wapens te stoppen. Alle onderdelen, prototypen en wapen gerelateerde gereedschappen werden verkocht of vernietigd. Overige gereedschappen en machines van de productielijn werden aan Israel verkocht. Documentatie, tekeningen etc. zijn buiten wat door enkele personeelsleden “veiliggesteld” is werd weggegooid of vernietigd.
Bronnen: NMM, Fairchild, eigen archief, foto Jungeling ©P.Marcuse †, ©PDKAIH2019
Zie ook:
Artillerie Inrichtingen Hembrug 